Όταν ο Τσιπόλλα συναντά τον Ντεκάρτ: Σαγηνεύοντας ηλιθίους, 3 απλά παραδείγματά

 Σύμφωνα με τον Ιταλό φιλόσοφο Κάρλο Τσιπόλλα, ηλίθιος είναι το άτομο το οποίο προκαλεί ηθελημένα ζημιά σε ένα άτομο, μία ομάδα ατόμων ή κοινωνικό σύνολο χωρίς να επιδιώκει κάποιο κέρδος ή και λαμβάνοντας ζημία από την πράξη του. Ο ηλίθιος ως άτομο, ως ιδιοσυγκρασία και ως φύση θα μπορούσε να ήταν ορκισμένος εχθρός του Ρενέ Ντεκάρτ. Η έχθρα αυτή πηγάζει μέσα από την αμφιβολία. Η ποιο γνωστή φράση του Ντεκάρτ «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» θα μπορούσε να αναπτυχθεί ως θεώρημα σε «αμφιβάλω, αρά υπάρχω» καθώς το άτομο όταν αμφιβάλει για μία πεποίθηση, ταυτόχρονα πρέπει να υπάρχει για να τελεί την διαδικασία της αμφιβολίας του. Οι δύο αυτές προσεγγίσεις του ατόμου, είναι φαινομενικά ασύνδετες, χρονοχωρικά δεν παρουσιάζουν κανένα κοινό σημείο τομής, ωστόσο παρατηρούνται συνδυασμένα τόσο στην δημόσια κοινωνική ζωή όσο και στην όποια προσωπική.

Η εξέταση μίας τόσο γενικευμένης διασύνδεσης μεταξύ δύο θεωριών, ή ακόμα ορθότερα δύο διαφορετικών προσεγγίσεων στην ανάλυση της συμπεριφοράς του ατόμου, δεν θα είχε καμία απολύτως αξία αν δεν μπορούσε να παρουσιαστεί περιγραφικά. Για αυτό τον σκοπό, θα αναλυθούν μερικές συμπεριφορές, αφού πρώτα «οικοδομηθούν» κάποια τυχαία και φανταστικά προφίλ. Αυτές οι μελέτες περίπτωσης θα μας βοηθήσουν στο να εξάγουμε ένα σφαιρικό γενικευμένο συμπέρασμα. Ας αρχίσουμε όμως με τον τομέα της δημόσιας ζωής και συγκεκριμένα της πολιτικής.

Ας αρχίσουμε από ένα κλασικό μοτίβο πολιτικού προφίλ, αυτό του αλάνθαστου δεξιού κομματικού αρχηγού, κλισέ εικόνα, που κατέχει την λύση σε κάθε πρόβλημα. Για λόγους συντομίας, ας ονομάσουμε αυτό το προφίλ, με ένα πολύ σπάνιο όνομα, σκοπούμενοι να μην δημιουργήσουμε κάποια πολιτική δυσαρέσκεια, ας το πούμε λοιπόν Φαύλο. Ο Φαύλος, είναι ο κλασικός επιτυχημένος επαγγελματίας, που έχει δουλέψει πάρα πολύ στην ζωή του, ασχολείται με την πολιτική γιατί θέλει να σώσει όλους εμάς, ο ίδιος δηλώνει ότι από αυτή την ενασχόληση όχι μόνο δεν κερδίζει κάτι αλλά βγαίνει και χαμένος. Βασικό του επιχείρημα σε ότι και να του πεις, είναι ότι η αξιοκρατία μπορεί να λύσει τα πάντα.

Στο προφίλ του Φαύλου, παρατηρούμε στοιχεία τόσο αμφιβολίας για τους πολιτικούς του αντιπάλους (καθώς αυτός έχει λύση για όλα) όσο και στοιχεία ζημίας του ίδιου του εγώ. Παρατηρούμε λοιπόν ότι το συγκεκριμένο προφίλ, ταιριάζει σε έναν ηλίθιο ο οποίος αμφιβάλει. Κατ επέκταση έναν σκεπτόμενο ηλίθιο. Έναν ηλίθιο που εις γνώση του, παραμένει ηλίθιος. Φυσικά η πολιτική απήχηση αυτού το προφίλ θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αλλά και εκτός θεματολογίας του δοκιμίου μας.

Ένα δεύτερο κλασικό μοτίβο, είναι αυτό της διάσημης τηλεοπτικής περσόνας. Το υπό εξέταση προφίλ ας κάνουμε την παραδοχή ότι είναι μία γυναίκα, μέσης ηλικίας, ας πούμε 36-37, μετρίου προς ψηλού αναστήματος, με υπέροχες αναλογίες, καλλιεργημένη και φυσικά με ξανθό μαλλί και μαύρο φρύδι. Για άλλη μία φορά, ας ονομάσουμε για λόγους συντομίας , με ένα εξαιρετικά σπάνιο όνομα, Κατίνα. Το συγκεκριμένο προφίλ, φαινομενικά δεν παρουσιάζει κάποια ομοιότητα, ούτε με την θεώρηση του Τσιπόλλα ούτε του Ντεκάρτ. Υπάρχει μία υποκρυπτόμενη αντίθεση, αυτής της ιδανικής εικόνας, του ιδανικού θηλυκού προτύπου, με το στιλιστικό ατόπημα με το διαφορετικό χρώμα στις τρίχες, κάτι που ρίχνει την Κατίνα στο επίπεδο της κάθε απλής Κατίνας. Και ο Τσιπόλλα με τον Ντεκάρτ σμίγουν ξανά.

Το τρίτο προφίλ που θα δημιουργήσουμε θα είναι πιο σκληρό. Ίσως πιο ρεαλιστικό. Θα μιλήσουμε για έναν έφηβο, ας τον κάνουμε δεκαέξι – δεκαεπτά χρονών, που μισεί το σχολείο, παρακολουθεί όμως μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας ώστε κατά την διάρκεια τους αλλά και κατά την αποχώριση από αυτά, να έχει δίπλα του μία παρέα που του αρέσει. Για να μην νιώσει στιγματισμένος κάποιος, δύσκολη ηλικία η εφηβεία, θα δώσουμε ένα πέραν του σύνηθες όνομα στο προφίλ μας, ας το πούμε Μητσάρα. Ο Μητσάρας θα μπορούσε να ήταν η έμπνευση των θεωριών του Ντεκάρτ, υπάρχει και οι πράξεις του οδηγούνται από την αμφισβήτηση, την αμφισβήτηση της αποδοχής από την παρέα του. Από την άλλη, θα μπορούσε να ήταν και ο μονολεκτικός ορισμός του θεωρήματος του Τσιπόλλα, καθώς τόσο η πράξη του όσο και η απραγία του, επιφέρουν ένα συνολικό άθροισμα αρνητικού αποτελέσματος.

Συνοψίζοντας, έχοντας εξετάσει και τα τρία αυτά προφίλ (του Φαύλου, της Κατίνας και του Μητσάρα), μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο ηλίθιος μπορεί να είναι ταυτόχρονα σκεπτόμενος, ο δε σκεπτικισμός δεν αναιρεί την επήρεια της ηλιθιότητας επί του ατόμου. Ακόμα και σε καταστάσεις έντονης αμφισβήτησης, όπου το άτομο έρχεται σε πλήρη αντίθεση μεταξύ του ενδότερου εγώ του και των μύχιων ορμέμφυτων του, η τάση προς την ηλιθιότητα, παραμένει μη χαλιναγωγήσιμη. Όπως κάποτε, είχε πει και ο Όσσο «η πίστη και η πεποίθηση, εμποδίζουν την ελευθερία».

Πυξαράς Δημήτρης