Αντί προλόγου
Συνήθως όλες οι
ομιλίες έχουν έναν πρόλογο. Η συγκεκριμένη στερείται αυτού, καθώς η ίδια θα
είναι προλογισμός επικείμενης ομιλίας με τίτλο «Ιλλουμινατισμός, ηθική και η ανελικτική
οδός προς την ελευθερία». Η δήλωση αυτή είναι αναγκαία καθώς θα πραγματευτούμε
δύο έννοιες που δεν είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους σε πρώτο χρόνο, αυτή του
ολοκληρωτισμού και εκείνης της πρακτικής ηθικής. Σκόπιμα θα κρατήσουμε αποστάσεις
από στενούς ορισμούς εννοιών, θα μείνουμε επιφανειακά ανάβαθοι αναλύοντας την
σκέψη μας μέσα από παραδείγματα. Απώτερος σκοπός μας είναι στο τέλος να έχουμε
καταφέρει να ανοίξουμε τον Ασκό του Αιόλου έχοντας κρατήσει τον Οδυσσέα άυπνο, άλλωστε
θα πρέπει εξαρχής να σκεφτούμε αν, ως μέλη ενός ερευνητικού κολλεγίου, μας
ενδιαφέρει το ταξίδι για την Ιθάκη.
Η αρχή του κακού
Από τους αρχαίους
χρόνους, ο άνθρωπος, καταλαβαίνει ότι πρέπει να συνασπιστεί με άλλους ανθρώπους
για να μπορέσει να ζήσει και να δημιουργήσει. Έτσι, δημιουργεί την έννοια της
οικογένειας την οποία εγκιβωτίζει στην έννοια της κοινωνίας, αργότερα της
πόλης, μετέπειτα του κράτους. Στην πορεία αυτή, για να εξυπηρετήσει εσωτερικές
αλλά και πρακτικές ανάγκες, δημιουργεί τρεις πυλώνες σταθμούς στην εξέλιξη του,
που είναι η κτήση, ο νόμος και η θρησκεία. Δημιουργεί έτσι έναν τρικέφαλο
Κέρβερο, που από την μία τον πολεμάει μέσω της φιλοσοφίας, από την άλλη τον
τρέφει μέσω του ολοκληρωτισμού.
O
Κέρβερος ως οντότητα δεν δημιουργήθηκε όμως με σκοπό την καταπίεση, δεν ήταν
ένα θηρίο, αντίθετα ήταν ένας φύλακας, ένας θεματοφύλακας των πρώιμων αναγκών
του ανθρώπου. Κάποιοι, μας έχουν πει πως
αυτός ο Κέρβερος προέκυψε όταν οι άνθρωποι απομακρύνθηκαν από τον Θεό, από το
Θείο. Μήπως μέσα στους αιώνες οι άνθρωποι απομακρύνθηκαν από την ειλικρινή
άσκηση της Βασιλικής Τέχνης; Και αν ναι, τι ορίζει αυτή την ειλικρίνεια; Το θηρίο
που τρέφεται από τον ολοκληρωτισμό, θα μπορούσε να εξημερωθεί μέσω αυτού;
Σύντομα ιστορικά
παραδείγματα ολοκληρωτισμού
Το άκουσμα και μόνο
της λέξης «ολοκληρωτισμός» μας οδηγεί σε τρεις σκοτεινές περιόδους της
ανθρώπινης ιστορίας, μεσαίωνας, Γερμανία του 33 με 45, Σοβιετική Ένωση 22 με
91. Κοινή συνιστώσα και των τριών, είναι η πίστη σε κάποιες αξίες, ένα
συλλογικό καθήκον, μία παράδοξη νομιμοποίηση της εξουσίας και πάντα, αλλά πάντα
ένας εχθρός. Εχθρός, ο οποίος κατά βάση ερχόταν και διέβαλε την πρακτική ηθική τους.
Είμαστε στο 1314. Μετά
από μία δίκη παρωδία μπροστά στον μεγαλοπρεπή ναό της Παναγίας των Παρισίων, καταδικάζονται
σε ισόβια φυλάκιση ο Ζακ ντε Μολέ και ο Γοδεφρίδος ντε Σαρνέ. Κατηγορούνται
ψευδώς για αιρετισμό, μαγεία και ομοφυλοφιλία από τον Φίλιππο τον Ωραίο.
Δικάζονται και καταδικάζονται υπό τις ευλογίες του Πάπα Κλήμη του Πέμπτου. Αργότερα,
όταν μηνύουν προς τα συγκεντρωμένα πλήθη πως οι ομολογίες που τους προσάπτουν
είναι ψευδείς, η καταδίκη τους αλλάζει σε δολοφονία μετά πυράς. Ο
ολοκληρωτισμός της θρησκείας και του νόμου, μεσουρανούν. Πρακτικά, η καταδίκη
δύο αθώων ανθρώπων λόγω ψευδών κατηγοριών, είναι ανήθικη.
Ας πάμε λίγο πιο πίσω, περίπου 900 χρόνια
πριν. Ο Άγιος Αυγουστίνος της Ιππώνος, ένας άγιος που τον δέχεται τόσο η
Καθολική όσο και η Ορθόδοξη εκκλησία, με το έργο του «Η πολιτεία του Θεού»,
θέτει τις θεωρητικές βάσεις για την ανάπτυξη της Θεοκρατίας, μία μορφή
ολοκληρωτισμού που πάντρεψε τον νόμο με την θρησκεία. Χωρίς τον Αυγουστίνο, δεν
θα υπήρχε παπική εξουσία και πιθανότατα, ούτε και βασιλική. Ο Φίλιππος και ο
Κλήμης δεν θα είχαν σκοτώσει δύο αθώους στων οποίων τα πρόσωπα θα ήθελα να
συνοψίσουμε όλα τα επιγενόμενα εγκλήματα της «Βασιλείας» και του « Παπισμού». Ο
ολοκληρωτισμός όμως που ιδρύθηκε από τον Αυγουστίνο, δεν ήταν ανήθικος, ίσα
ίσα, είναι καθόλα πρακτικά ηθικός καθώς πρεσβεύει τα πιστεύω του, υπηρετεί και
εκφράζει τις αξίες του, με αποτέλεσμα να τον κάνει να διδάξει την ελεύθερη
βούληση. Κατά τον Αυγουστίνο, μπορεί να είμαστε άλογα και ασυνεπή άτομα της
πράξης είμαστε όμως και έκφανση του Λόγου.
Θα γίνω μη αρεστός
και θα μας πάω ένα ταξίδι στην Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία. 1938. Επικεφαλής
του υπουργείου Δημόσιας Διαφώτισης και Προπαγάνδας, Πάουλ Τζόσεφ Γκέμπελς. Σε
ένα από τα πολλά του άρθρα, με τίτλοι οι καφεπότες, δηλαδή αυτοί που πίνουν
καφέ, πραγματεύεται μεταξύ άλλων τις ουρές έξω από τα καταστήματα που πουλούν
καφέ. Παραδέχεται και δηλώνει και ο ίδιος ότι υπάρχουν ελλείψεις στον καφέ λόγω
συναλλαγματικής ισοτιμίας. Μας λέει ότι μέσα σε 4 χρόνια οι εισαγωγές καφέ,
ενός μη βασικού αγαθού, ενός αγαθού πολυτελείας, έχουν διπλασιαστεί. Βλέπουμε
τον ολοκληρωτισμό στην ύψιστη του μορφή, έναν υποβασταζόμενο ολοκληρωτισμό από
νόμους, να ανατροφοδοτείτε μέσω της κτήσης. Κτήση του καφέ! Που αν μας
ακούγεται σήμερα αστείο, η συνειδητοποίηση του ότι υπήρχαν άνθρωποι που δεν
αντιδρούσαν στην φρίκη των γεγονότων αλλά αντιδρούσαν στο ότι δεν είχαν να
πιουν όσο καφέ ήθελαν, μας οδηγεί σε αισθήματα παράνοιας. 1 Μαίου 1945, πιστός
στις ιδέες και τα ιδανικά του, Ο Γκέμπελς αυτοκτονεί. Πρακτικά ο Γκέμπελς ήταν
ένας ηθικός άνθρωπος, βάσει των δικών του πιστεύω και αξιών, όσο λάθος και αν
ήταν αυτές.
Μένουμε ακόμα λίγο
στην Γερμανία. Χέρμαν Γκέρινγκ: υπουργός οικονομικών, υπουργός άνευ
χαρτοφυλακίου, υπουργός αεροπορίας, αντικαγκελάριος. Καταδικάστηκε στην δίκη
της Νυρεμβέργης εις θάνατο διά απαγχονισμού. Ο ίδιος δήλωνε αθώος, έχοντας
υπογράψει βέβαια αυτοπροσώπως την εντολή για να βρεθεί μία λύση στο ζήτημα των
Εβραίων. Άνθρωποι σαν τον Γκέρινγκ, υπηρετούν τον ολοκληρωτισμό βάσει της
δύναμης που τους δίνει ο νόμος. Όταν όμως ο νόμος αλλάζει, δηλώνουν αθώοι. Τα
ξεχνάνε όλα. Είναι άνθρωποι που σου δηλώνουν αντισημίτες αλλά την ίδια ώρα,
ζουν μέσα στην χλιδή από την κληρονομιά που τους έχει αφήσει ο Εβραίος νουνός
τους. Ο Γκέρινγκ, πρακτικά ήταν ανήθικος.
Η Σοβιετική Ένωση, από
το 1922 μέχρι και το 1991 θα μπορούσε να ήταν ένα περίτεχνο κόσμημα του
ολοκληρωτισμού. Εθνοκαθάρσεις, ανελευθερία του λόγου, πολιτικές διώξεις, καταστρατήγηση
κάθε ανθρώπινου δικαιώματος. Η κριτική της Σοβιετικής Ένωσης, συνήθως συνδέεται
με την κριτική του κουμμουνισμού, και ως εκ τούτου, για λόγους πολιτικής
μετριοφροσύνης, θα αναφερθούμε σε ένα γεγονός που συνέβη κατά την γέννηση της.
Στις 17 Ιουλίου του
1918, η Οικογένεια των Ρομανόφ δολοφονείται. Αν είμασταν αριστεροί,
επαναστάτες, ιδεαλιστές, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι η δολοφονία αυτή ήταν
συμβολική. Οι Ρομανόφ για την Ρωσική Αυτοκρατορία, συμβόλιζαν και
αντιπροσώπευαν την κτήση, την θρησκεία και τον νόμο. Για τους επαναστάτες που
διψούσαν για δικαιοσύνη και αλλαγή, ήταν τα 3 κεφάλια του Κέρβερου. Του
Κέρβερου που έπρεπε να πεθάνει στο όνομα της αλλαγής. Το να σκοτώσεις μία
οικογένεια, ακόμα και τα ανήλικα παιδιά της, χωρίς καμία δίκη, είναι έγκλημα. Το
αποτέλεσμα αυτού του εγκλήματος, ήταν η γέννηση ενός νέο Κέρβερου, ενός νέου
ολοκληρωτικού συστήματος. Όταν δεν υπάρχει πρακτική ηθική πίσω από τις
ενέργειες, ο ολοκληρωτισμός αλλάζει μορφή.
Αντί επιλόγου
Σκοπός της σημερινής
ομιλίας ήταν να προλογίσει, να ετοιμάσει το έδαφος για επόμενη. Δεν μας
ενδιαφέρει ούτε η ιστορία, ούτε η πολιτική. Αυτό το οποίο μας ενδιαφέρει είναι
αν εν τέλη ο ολοκληρωτισμός είναι κάτι που μας απειλεί ή όχι. Αν είναι κάτι από
το οποίο μπορούμε να μάθουμε, να διδαχτούμε ή να το πολεμήσουμε ανοικτά.
Όταν ο
ολοκληρωτισμός, πατάει πάνω σε ένα πρακτικό ηθικό υπόβαθρο, μπορεί να έχει
επικίνδυνες επιπτώσεις, ταυτόχρονα όμως μπορεί να μας διδάξει. Με τον άνθρωπο
που έχει αξίες και ιδανικά, μπορούμε να καθίσουμε στο ίδιο τραπέζι, να τον
ακούσουμε και να συζητήσουμε ακόμα και αν είναι ολοκληρωτικός ως προς τον τρόπο
σκέψης του. Η άσκηση της Βασιλικής Τέχνης, μας καταδικάζει στο να δίνουμε τα
φώτα σε όποιον τα έχει ανάγκη. Όταν υπάρχει Πρακτική Ηθική, το άτομο έχει θέσει
τα θεμέλια για να κτίσει μέσα του τον Ναό του Σολομώντα. Υποχρέωση μας είναι να
τον βοηθήσουμε να έρθει σε επαφή με τον Λόγο. Το άτομο αυτό είναι ελεύθερο,
βιώνει την δική του ελευθερία.
Όταν ο
ολοκληρωτισμός, δεν πατάει πάνω σε πρακτικό ηθικό υπόβαθρο, δεν υπάρχει
περιθώριο ανοχής. Αυτός ο ολοκληρωτισμός θα αλλάζει συνέχεια μορφή, αν τον
ανεχτούμε κάποια στιγμή θα μας μολύνει. Δεν μπορείς να στεγάσεις κάτι, σε Ναό
που δεν υπάρχει. Ο ολοκληρωτικός άνθρωπος που είναι ταυτόχρονα μη πρακτικά
ηθικός, είναι ανελεύθερος και επιβλαβής. Είναι δέσμιος ιστορικών –
τυχοδιωκτικών αποφάσεων και όχι συνειδητών. Σίγουρα δεν θα μπορούσε να είναι
εργάτης της Τέχνης.
Η φύση των ανθρώπων,
είναι δύσκολο να αλλάξει. Μυημένοι ή βέβηλοι, πρέπει να ερχόμαστε καθημερινά σε
επαφή με το είδωλο μας ώστε να προσπαθούμε να δούμε πίσω από την οφθαλμαπάτη. Οι
πολέμιοι του Ιλουμινατισμού, μας έχουν κατηγορήσει για έλλειψη ηθικής. Ας
είμαστε εμείς, που θα τους υποδείξουμε μέσω της δικής μας ατομικής Πρακτικής
Ηθικής, πως η ατραπός για την ελευθερία, είναι βατή για όλους.
Πυξαράς Δημήτριος
